Hoe schilder je een aquarel

Dit artikel mag in ongewijzigde vorm onbeperkt overgenomen worden. Wijziging is niet toegestaan.

---

Hoe schilder je een aquarel

Één van de meest populaire schildertechnieken is wel het werken met aquarel. Laten we eens kijken in dit artikel waar die populariteit vandaan komt. Een groot voordeel van aquarel is dat het erg simpel van samenstelling is die weinig ruimte laat voor variaties. Want het basismateriaal van aquarel is in feite kraanwater met daar in opgeloste pigmenten. Vanwege dit basismateriaal spreken we ook wel van waterverf.

Al vele eeuwenlang zijn waterverftechnieken, zoals aquarel, gouache en plakkaatverf, door kunstenaars over de gehele wereld toegepast. Velen gaan er trouwens van uit dat gouache en plakkaatverf dezelfde verf zijn. Maar er is echter wel degelijk verschil tussen plakkaatverf en gouache. Plakkaatverf heeft grovere pigmenten dan gouache. Plakkaatverf is daardoor vaak aanzienlijk goedkoper en heeft een mindere kwaliteit. Het wordt dan ook vooral in scholen en bijvoorbeeld voor het opzetten van etalages gebruikt. Gouache heeft meer toepassingen in de kunstwereld.

Al deze verfsoorten hebben dus wel gemeen dat ze water als verdunner gebruiken. En ze boden miljoenen kunstenaars in de loop der eeuwen al mogelijkheden om de mooiste kunstwerken te maken en daar hun emoties in uit te drukken. In dit artikel beperken we ons verder tot aquarelverf. Gouache komt wel aan de orde in een ander artikel.

De pigmenten van aquarel zijn heel gevarieerd in toonwaarde. We kunnen daarbij werken met hele lichte, vrijwel transparante kleuren tot flink donkere tinten. De voornaamste factor die de intensiteit van de uiteindelijke kleur na droging bepaalt, is de hoeveelheid water die als verdunner is gebruikt.

Men kent water in Europa als schildersmedium in de schilderkunst al sinds de prehistorie. Maar pas sinds de Renaissance is men dat water als een vorm van verdunner voor de verf gaan toepassen. Door de verschillende toonwaarden die we kunnen bereiken door meer of minder water toe te voegen, zijn er oneindig veel varianten met aquarelleren mogelijk. Een ervaren kunstenaar zal bij het aquarelleren niet snel om een kleur verlegen zitten. Elke kleur is met wat mengen prima te realiseren.

"Waterverf" heeft geen echt lekker imago
Olieverf is voor de "echte schilders" onder ons. Acrylverf kan voor veel schilders ook nog wel. Maar de term "waterverf" doet veel mensen te veel denken aan hun eerste verfdoos van de kleuterschool. Aan de harde blokjes verf waarmee ze met een intens geklieder de eerste stappen op het pad van de beeldende kunst hebben gezet. Want in die tijd met die verfdoos sprak je echt van waterverf. Over aquarel had toen nog niemand het. En de eerder genoemde plakkaatverf kwam je ook wel tegen. Want ook plakkaatverf kon je namelijk goed met water verdunnen. En plakkaatverf was een dekkende verf. En dat kon je natuurlijk niet zeggen van die waterverf uit de verfdoos.

Het verschil tussen plakkaatverf en gouache
Overigens is het verschil tussen plakkaatverf en gouache als al gezegd niet groot en is het meer een kwestie van kwaliteit. Zeker minder ervaren kunstschilders zullen het verschil tussen gouache en plakkaatverf nauwelijks merken. Plakkaatverf komt qua samenstelling en eigenschappen grotendeels overeen met gouache. Het voornaamste verschil zijn de grovere pigmenten van plakkaatverf. Het verschil zit hem daarmee voornamelijk in de kwaliteit van beide verfsoorten. Goed, laten we terug gaan naar de plakkaatverf van onze lagere school. Want daar is het tenslotte allemaal toch mee begonnen, nietwaar?

Goed, er zat bij thuiskomst uit school misschien in het begin nog wel eens wat verf in je haar. Maar je had wel lol met je eerste schilderpogingen. En het hebben van plezier is heel veel waard. Maar ja, de term waterverf heeft er wel een deuk door in het imago opgelopen.

Aquarel in plaats van waterverf
Maar om discussie over dat imagoprobleem van waterverf te voorkomen spreken de meeste kunstschilders dan maar van aquarel. Waterverf en aquarel zijn chemisch en qua samenstelling hetzelfde spul, maar aquarel klinkt gewoon een stuk beter. Aangezien we er hier niet moeilijk over doen, gebruiken we de termen aquarel en waterverf gewoon lekker door elkaar. Er is geen echte voorkeur voor een bepaalde term. Gebruik gewoon uw eigen voorkeur.

De eerste voorstellingen in waterverf
Men neemt aan dat de meest traditionele thema’s die worden uitgevoerd in de waterverftechniek zoals aquarel of gouache, de botanische voorstellingen en beelden van het dierenleven zijn. Vooral voor registratie dus eigenlijk.

De techniek van het schilderen met waterverf cq aquarel heeft zich pas in de loop van de 18de eeuw door een aantal factoren verder verspreid. En uiteindelijk zou het schilderen met waterverf tot de meer populaire schilderstechnieken gaan behoren.

Aquarelleren werd een deftige bezigheid
Een punt dat duidelijk mee hielp bij de verspreiding van aquarel was de acceptatie binnen de "betere" kringen. De elite en de aristocratie beschouwden het schilderen met waterverf als een uiting die uitstekend paste bij hun goede en vooral verfijnde opleiding. Het schilderen met aquarelverf of waterverf was in hun ogen een waardige en voldoende deftige manier om de vele overtollige tijd te doden.

Aquarel leende zich goed voor het maken van landkaarten
Daarnaast werd aquarel steeds meer toegepast door cartografen, de makers van kaarten en plattegronden. Die land- en zeekaarten die deze kaartenmakes produceerden werden door zowel publieke als militaire organisaties over de gehele wereld gebruikt. De transparante aquarel met zijn tere kleuren zorgde ervoor dat de kaarten goed leesbaar bleven.

Ook de ontwikkeling van steeds betere en zwaardere papiersoorten en de verbetering van de penselen droegen bij aan de groeiende populariteit van de waterverftechnieken. Zwaar papier werkt een stuk gemakkelijker. Het grote voordeel is dat zwaar papier de waterverf gemakkelijk absorbeert. Is dat namelijk niet het geval, dat zal het water een weg gaan zoeken en meer gaan "lopen" en een volstrekt eigen weg gaan zoeken. Dat kan tot verbazende en heel originele resultaten leiden. Maar de meeste kunstenaars houden hun technieken toch wel erg graag een beetje in de hand.

De vier basis-ingrediënten van waterverf
Er zijn vier basis-ingrediënten waaruit waterverf is samengesteld, namelijk

1.Pigment;
2.Arabische gom;
3.Toevoegingen om de kleur goed te krijgen en;
4.Oplosmiddel (uiteraard water in dit geval).

1. Het pigment is bij elke verfsoort de belangrijkste component. En dat is omdat deze pigment de verf zijn specifieke kleur gaat geven. Pigmenten worden uit allerlei materialen gewonnen. De zogenaamde natuurlijke mineralen zijn de oudst bekende pigmenten.

2. Het kleverige Arabische gom is nodig om het pigment in suspensie te houden. Anders zou het korrelig en daardoor onbruikbaar worden. Ook dient deze arabische gom om de kleurstoffen goed aan het aan het beschilderde oppervlak te hechten.

3. Om te viscositeit (zeg maar het gemak waarmee je de verf aan kunt brengen), de dekkingskracht, de houdbaarheid of de kleur te veranderen worden bepaalde toevoegingen gebruikt die specifiek zijn voor deze toepassing en of kleur.

4.  Tenslotte komt er een oplosmiddel aan onze aquarelverf te pas. Uiteraard is dit water, nodig om de verf voor gebruik te verdunnen

Aquarel is verkrijgbaar als vloeibare verf in tubes en in droge napjes.
In het verleden was het werken met waterverf arbeidsintensief.  De aquarelverf  was alleen in kleine blokjes beschikbaar. Die blokjes moesten met water worden bevochtigd en dan met een mesje of iets vergelijkbaars afgeschraapt. De moderne, op de markt beschikbare soorten waterverf zijn in twee vormen beschikbaar. De metalen of kunststof tubes met vloeibare verf en de droge napjes.

 
Er zijn verschillende kwaliteiten aquarelverf
Beide soorten aquarelverf zijn in twee professionele kwaliteiten te verkrijgen. De B-kwaliteit, die wat meer vulmiddel bevat en de A-kwaliteit die minder vulmiddel bevat. Vulmiddel vervangt de veel duurdere pigmenten maar dit gaat dan wel ten koste van de kleurkracht en de intensiteit van de gebruikte kleuren. Door minder vulmiddel te gebruiken (zoals het in de praktijk veel gebruikte krijt) wordt de verf rijker van kleur. En het gebruik van minder vulmiddel maakt ookt levendiger kleurmengingen mogelijk. Daarnaast zijn er speciale soorten te krijgen die minder pigment bevatten. Dit zijn de soorten die als studiekwaliteit worden aangeduid. Ook hier is de intensiteit en kleurkracht vaak lager. Let er bij het gebruik van goedkope verfsoorten altijd op dat ook de lichtechtheid goed is, anders zal onze aquarel snel gaan verkleuren onder de invloed van zonlicht. Met name UV-licht, dat in zonlicht voorkomt, heeft de neiging om de kleuren van pigmenten aan te tasten.

Schildertechnieken, wassing en glaceren
Het schilderen met aquarelverf kan op verscheidene manieren gebeuren. Nat en glaceren is een basistechniek. Om individuele penseelstreken te verbergen of te verdoezelen, wordt een verdunde verf gebruikt om een vlak met een egale kleur te verkrijgen. Dit noemt men "wassing". Als men een kleurlaag over een eerdere laag aanbrengt, noemt men dat ‘glaceren’.

Nat in nat werken
Een andere techniek is "nat in nat" werken. Dit wordt de meest opvallende eigenschap van het aquarelleren genoemd. Bij deze techniek breng je verf of water aan op een plaats waar eerder water of verf zijn aangebracht, die op dat moment nog nat zijn. De kleuren gaan daardoor in elkaar vervloeien wat een bijzonder maar nogal onvoorspelbaar effect zal geven. De onvoorspelbaarheid is iets wat volgens vele kunstenaars juist de charme van dit soort technieken op waterbasis is.

Droge penseeltechniek
Als je wat meer controle wilt over wat de uiteindelijke effecten zullen zijn, dan is de droge penseeltechniek aan te raden. Je bouwt de kleur dan op. Of je mengt deze met korte, precieze penseelstreken die in elkaar moeten overvloeien om het (hier niet gewenste) effect van pointillisme of streperigheid te voorkomen

Welke techniek je ook prefereert, aquarel ofwel waterverf blijft één van de mooiste technieken om schilderijen een levendige uitstraling te geven.